Điều 419 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 quy định: “1. Chỉ áp dụng biện pháp ngăn chặn… đối với người bị buộc tội là người dưới 18 tuổi trong trường hợp thật cần thiết.

Chỉ áp dụng biện pháp… tạm giam đối với người bị buộc tội là người dưới 18 tuổi khi có căn cứ cho rằng việc áp dụng biện pháp giám sát và các biện pháp ngăn chặn khác không hiệu quả. Thời hạn tạm giam đối với người bị buộc tội là người dưới 18 tuổi bằng hai phần ba thời hạn tạm giam đối với người đủ 18 tuổi trở lên quy định tại Bộ luật này. Khi không còn căn cứ để… tạm giam thì cơ quan, người có thẩm quyền phải kịp thời hủy bỏ, thay thế bằng biện pháp ngăn chặn khác.

2. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi có thể bị … tạm giam về tội phạm quy định tại khoản 2 Điều 12 của Bộ luật hình sự nếu có căn cứ quy định tại … các điểm a, b, c, d và đ khoản 2 Điều 119 của Bộ luật này.

3. Người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi có thể bị… tạm giam về tội nghiêm trọng do cố ý, tội rất nghiêm trọng, tội đặc biệt nghiêm trọng nếu có căn cứ quy định tại … các điểm a, b, c, d và đ khoản 2 Điều 119 của Bộ luật này.

4. Đối với bị can, bị cáo từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi bị khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử về tội nghiêm trọng do vô ý, tội ít nghiêm trọng mà Bộ luật hình sự quy định hình phạt tù đến 02 năm thì có thể bị… tạm giam nếu họ tiếp tục phạm tội, bỏ trốn và bị bắt theo quyết định truy nã…”.

Để hướng dẫn chi tiết hơn quy định nêu trên, Thông tư liên tịch số 06/2018/TTLT-VKSNDTC-TANDTC-BCA-BTP-BLĐTBXH ngày 21/12/2018 đã có quy định hướng dẫn tại Điều 12 như sau:

“1. Trước khi quyết định áp dụng biện pháp… tạm giam người dưới 18 tuổi, cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải xem xét, cân nhắc áp dụng biện pháp giám sát, cấm đi khỏi nơi cư trú hoặc tạm hoãn xuất cảnh quy định tại Điều 123, Điều 124 Bộ luật Tố tụng hình sự.

Trường hợp sau khi quyết định tạm giam bị can, bị cáo là người dưới 18 tuổi mà có đủ căn cứ áp dụng biện pháp bảo lĩnh hoặc đặt tiền để bảo đảm thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng cần thay thế ngay biện pháp tạm giam bằng biện pháp bảo lĩnh hoặc đặt tiền để bảo đảm.

2. Chỉ áp dụng biện pháp… tạm giam theo quy định tại khoản 1 Điều 419 Bộ luật Tố tụng hình sự trong trường hợp người bị buộc tội là người dưới 18 tuổi đã được áp dụng biện pháp giám sát, biện pháp ngăn chặn khác quy định tại khoản 1 Điều này nhưng bỏ trốn và bị bắt theo quyết định truy nã, có dấu hiệu bỏ trốn, tiếp tục phạm tội, có dấu hiệu tiếp tục phạm tội hoặc có các hành vi khác quy định tại khoản 2 Điều 418 Bộ luật Tố tụng hình sự.

3. Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải thường xuyên theo dõi, rà soát, kiểm tra việc tạm giữ, tạm giam đối với người dưới 18 tuổi bị… tạm giam; nếu phát hiện không còn căn cứ hoặc không cần thiết… tạm giam thì phải kịp thời ra quyết định hủy bỏ, thay thế bằng biện pháp ngăn chặn khác”.

Như vậy, theo quy định của Điều 419 BLTTHS và Thông tư liên tịch 06/2018, thì biện pháp ngăn chặn, trong đó có Tạm giam đối với người dưới 18 tuổi chỉ được áp dụng trong trường hợp thật sự cần thiết, là biện pháp được áp dụng cuối cùng khi có căn cứ cho rằng biện pháp giám sát và các biện pháp ngăn chặn khác không đạt được hiệu quả. Thời hạn áp dụng biện pháp ngăn chặn Tạm giam cũng phải ngắn hơn so với thời hạn áp dụng đối với người thành niên (bằng 2/3 thời hạn tạm giam người từ 18 tuổi trở lên). Trong quá trình giải quyết vụ án, các cơ quan tiến hành tố tụng khi đã áp dụng biện pháp tạm giam luôn phải xem xét sự cần thiết của việc tạm giam, có cần thiết tiếp tục áp dụng nữa hay không để hủy bỏ hay thay thế bằng một biện pháp ít nghiêm khắc hơn hoặc không cần thiết áp dụng thêm bất kỳ biện pháp ngăn chặn nào khác.

Việc tạm giam đối với người dưới 18 tuổi phạm tội cũng được chia thành hai trường hợp theo nhóm tuổi với người bị buộc tội từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi và từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi. Cụ thể:

Thứ nhất, người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi có thể bị tạm giam về tội phạm quy định tại khoản 2 Điều 12 của Bộ luật Hình sự (tội giết người, tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác, tội hiếp dâm, tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi, tội cưỡng dâm người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi, tội cướp tài sản, tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản; về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng với một số tội danh cụ thể) nếu có căn cứ quy định tại các các điểm a, b, c, d và đ khoản 2 Điều 119 của BLTTHS năm 2015 (đã bị áp dụng biện pháp ngăn chặn khác nhưng vi phạm; không có nơi cư trú rõ ràng hoặc không xác định được lý lịch; bỏ trốn và bị bắt theo quyết định truy nã hoặc có dấu hiệu bỏ trốn; tiếp tục phạm tội hoặc có dấu hiệu tiếp tục phạm tội; có hành vi mua chuộc, cưỡng ép, xúi giục người khác khai báo gian dối, …).

Thứ hai, người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi có thể bị tạm giam về tội nghiêm trọng do cố ý, tội rất nghiêm trọng, tội đặc biệt nghiêm trọng nếu có căn cứ quy định tại các điểm a, b, c, d và đ khoản 2 Điều 119 của BLTTHS năm 2015.

– Đối với bị can, bị cáo từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi bị khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử về tội nghiêm trọng do vô ý, tội ít nghiêm trọng mà Bộ luật hình sự quy định hình phạt tù đến 02 năm thì có thể bị tạm giam nếu họ tiếp tục phạm tội, bỏ trốn và bị bắt theo quyết định truy nã.

Tuy nhiên, trong thực tiễn, khi áp dụng các quy định về tạm giam đối với người dưới 18 tuổi phạm tội như trên còn vướng mắc trong việc có hay không áp dụng biện pháp tạm giam khi bị can đang được áp dụng biện pháp ngăn chặn Cấm đi khỏi nơi cư trú lại có hành vi vi phạm nhưng không cấu thành tội phạm?

Ví dụ cụ thể:

Ngày 16/12/2022, Nguyễn Văn A, sinh ngày 11/10/2007 (phạm tội khi 15 tuổi 02 tháng 05 ngày, thuộc trường hợp từ 14 đến 16 tuổi) có hành vi mang 30 gam ma túy Ketamine và 2,30 gam MDMA đi bán cho khách thì bị cơ quan Công an phát hiện, bắt quả tang. Ngày 24/12/2022, Cơ quan điều tra quyết định khởi tố bị can đối với Nguyễn Văn A về tội Mua bán trái phép chất ma túy theo điểm p khoản 2 Điều 251 BLHS (với tình tiết 02 chất ma túy trở lên mà tổng khối lượng các chất đó tương đương với khối lượng chất ma túy quy định tại một trong các điểm từ điểm h đến điểm o khoản này). Do A là người dưới 16 tuổi, nhân thân chưa có tiền án, tiền sự, lý lịch rõ ràng, sau khi khởi tố, Cơ quan điều tra áp dụng biện pháp ngăn chặn Cấm đi khỏi nơi cư trú đối với A để phục vụ điều tra (trong giai đoạn tin báo đã quyết định giao cho đại diện của A giám sát để đảm bảo sự có mặt khi có giấy triệu tập của CQĐT).

Tuy nhiên, quá trình điều tra, ngày 30/3/2023  Nguyễn Văn A (lúc này 15 tuổi 05 tháng 19 ngày) có hành vi cất giấu 1,05 gam MDMA nhằm mục đích sẽ giao hộ đối tượng B cho khách (tại nhà A) để lấy tiền công thì bị bắt quả tang. Do hành vi giúp sức việc bán ma túy cho B ngày 30/3/2023 của A không đủ yếu tố cấu thành tội Mua bán trái phép chất ma túy theo khoản 1 Điều 251 BLHS (do A chưa đủ tuổi chịu TNHS đối với tội nghiêm trọng theo Điều 12 khoản 2 BLHS) nên CQĐT không thể khởi tố A trong vụ án này. Vậy A có bị thay đổi biện pháp ngăn chặn từ Cấm đi khỏi nơi cư trú sang Tạm giam trong vụ án ngày 16/12/2022 hay không?

Hiện có 02 quan điểm khác nhau, cụ thể:

Quan điểm 1: Cần thay đổi biện pháp ngăn chặn đối với A, chuyển tạm giam A để phục vụ điều tra vì, theo Điều 119 khoản 2 điểm d BLTTHS, xác định trường hợp này A “có dấu hiệu tiếp tục phạm tội”, căn cứ Điều 419 khoản 2 BLTTHS, cần Tạm giam đối với A.

Quan điểm 2: Không có căn cứ thay đổi biện pháp ngăn chặn đối với A vì A không vi phạm quy định về Cấm đi khỏi nơi cư trú. Để áp dụng tình tiết “có dấu hiệu tiếp tục phạm tội” thì trong vụ việc ngày 30/3/2023 hành vi của A phải thỏa mãn cấu thành tội phạm. Do hành vi sau của A không bị khởi tố nên không áp dụng Tạm giam đối với A được.

Bản thân tôi thấy quan điểm thứ nhất là hợp lý, chỉ cần A có hành vi vi phạm như trên đã thể hiện “dấu hiệu tiếp tục phạm tội”, cần phải tạm giam A để đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật. Nhưng với việc cần thận trọng trong áp dụng biện pháp ngăn chặn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, vừa đảm bảo tính nhân đạo, có lợi cho bị can, bị cáo, vừa để đảm bảo tính thống nhất khi áp dụng pháp luật, xin ý kiến thảo luận, trao đổi của các đồng nghiệp./.

Nguyễn Hồng Ly –VKSND quận Ngô Quyền